Solanine
Câu hỏi của bạn rất hay và liên quan đến cơ chế phòng vệ tự nhiên của thực vật. Thực tế, nhiều cây trồng có chứa các hợp chất "tự nhiên" giống thuốc trừ sâu, giúp chúng chống lại sâu bệnh và côn trùng.
Dưới đây là danh sách một số cây – củ – hoa – lá có chất trừ sâu tự nhiên:
🌿 1. Củ khoai tây (Solanum tuberosum)
Chất trừ sâu tự nhiên: Solanine
Vị trí chứa nhiều nhất: vỏ, mầm, khoai xanh
Tác dụng: độc với côn trùng, nấm và động vật ăn lá
⚠️ Cũng độc với người nếu ăn phải khoai xanh hoặc mọc mầm
🍆 2. Cà tím, cà chua, ớt (họ Cà - Solanaceae)
Cũng có alkaloid như solanine, capsaicin
Giúp chống sâu hại, vi khuẩn và nấm
Capsaicin trong ớt còn dùng làm thuốc trừ sâu sinh học
🌾 3. Lúa và ngô
Cơ chế sinh ra "phytoalexin": các hợp chất chống lại sâu bệnh khi cây bị tấn công
Lúa sản sinh momilactone, ngăn côn trùng phá hoại
🌱 4. Cây neem (Azadirachta indica)
Chất trừ sâu nổi tiếng: Azadirachtin
Là thuốc trừ sâu sinh học cực mạnh và phổ biến
Không độc với người, thân thiện môi trường
🌼 5. Hoa cúc trừ sâu (Chrysanthemum)
Chất: Pyrethrin – được chiết xuất làm thuốc trừ sâu thương mại
Gây tê liệt hệ thần kinh côn trùng
🍀 6. Đậu, đỗ (họ đậu – Fabaceae)
Một số loại đậu có lectin độc, diệt côn trùng và vi sinh vật
Rễ cây đậu tiết ra hợp chất kháng tuyến trùng
🌿 7. Tỏi (Allium sativum)
Chất: Allicin
Có tác dụng kháng khuẩn, kháng nấm và đuổi sâu
Có thể dùng tỏi tươi làm thuốc trừ sâu tự nhiên
🌿 8. Húng quế, bạc hà, xả, gừng, nghệ
Chứa tinh dầu thơm (menthol, citral, eugenol...) có tác dụng:
Xua đuổi côn trùng
Làm chậm sự phát triển của sâu non
Dưới đây là chi tiết thêm về solanine – chất độc tự nhiên có trong khoai tây và các cây họ cà:
🧬 1. Solanine là gì?
Là glycoalkaloid – một loại chất độc sinh học có vai trò bảo vệ thực vật khỏi côn trùng, nấm và sâu bệnh epicurious.com+15sciencedirect.com+15sciencedirect.com+15eatingwell.com+8en.wikipedia.org+8seriouseats.com+8.
Nó xuất hiện chủ yếu ở vỏ, mầm và vùng xanh hóa của củ khoai tây; cũng có ít ở lá và thân .
💥 2. Vì sao nó độc?
Solanine ức chế enzyme acetylcholinesterase, làm suy giảm dẫn truyền thần kinh, đồng thời gây tổn thương màng tế bào và rối loạn dao động Ca²⁺ trong ty thể jebms.org.
Kết quả: rối loạn tiêu hóa, thần kinh, thậm chí suy hô hấp hoặc tử vong nếu lượng lớn healthline.com+13en.wikipedia.org+13mountsinai.org+13.
⚠️ 3. Triệu chứng ngộ độc
Xuất hiện từ 8–12 giờ sau ăn (có thể sớm hơn nếu lượng lớn):
Buồn nôn, nôn, đau bụng, tiêu chảy
Nhức đầu, sốt, mệt mỏi, mê sảng, co giật
Nhịp tim chậm, hạ nhiệt độ, khó thở, co giật, mất cảm giác inchem.org+1researchgate.net+1
Trường hợp nặng: hallucinations, liệt, hôn mê, thậm chí tử vong ở liều ≥ 3 – 6 mg/kg .
📊 4. Mức độ nguy hiểm
Theo tiêu chuẩn, nếu khoai có > 0,1% solanine, không an toàn để ăn sciencedirect.com+15medicalnewstoday.com+15canr.msu.edu+15.
Ngộ độc đã được ghi nhận:
Bữa ăn ở trường UK (78 học sinh, 17 nhập viện) và Canada (61 người) sau khi ăn khoai multiple 10–50 mg solanine/100 g dẫn đến triệu chứng tiêu hóa và thần kinh jebms.org.
🧼 5. Cách phòng tránh
Không ăn củ khoai đã xanh hóa hoặc đã mọc mầm eatingwell.com+2mountsinai.org+2medlineplus.gov+2.
Gọt bỏ kỹ phần xanh, mầm và vỏ nếu vẫn dùng được simplyrecipes.com+5canr.msu.edu+5mountsinai.org+5.
Bảo quản nơi tối, mát (4–10°C) để hạn chế solanine tăng sinh .
Nấu ở nhiệt độ ≥ 170°C (ví dụ chiên sâu ở 210°C trong 10 phút) có thể giảm ~40% lượng solanine; các cách khác như luộc/micro chỉ giảm ít en.wikipedia.org+1researchgate.net+1.
🍽️ 6. Có thể ăn được không?
Nếu không xanh hóa, không mầm, ăn bình thường, hàm lượng solanine rất thấp, không gây hại en.wikipedia.org+12medicalnewstoday.com+12seriouseats.com+12.
Ăn ít hoặc ăn sống không nguy hiểm (khó tiêu, đắng) nhưng ăn nhiều đặc biệt là phần xanh hoặc mầm có thể gây ngộ độc .
